18 Mart 2009 Çarşamba

Propinquitas

Propinquitas İngilizcedeki propinquity'nin (eş anlamlıları: nearness, vicinity, proximity) yakın dereceden akrabasıdır; hatta deyim yerindeyse babasıdır. "Yakınlık" (Cic. Inv. 1, 26, 38; Caes. B. G. 2, 20), "akrabalık", "hısımlık", "dostluk" (Cic. Quint. 6, 26) gibi manaları vardır.

Kelimenin seyrine bakalım. universitas mevzusunda da dile getirdiğim gibi (bkz: sevan nisanyan/@jimi the kewl) Latincede "-tas" eki, ifadeye soyut anlam katar. Propinquitas'taki "-tas" da benzer bir görev görüyor. Kelimenin atası yani dedesi "yaklaştırmak", "yaklaşmak", "getirmek", "hızlandırmak" gibi manalara gelen propinquo (propinquo, avi, atum) fiilidir (Verg. A. 10, 254). Propinquitas'ın dedesi buysa, babası kim? Burada babayı propinquus sıfatı olarak görüyorum; öyle ki bu sıfata eklenen "-tas" eki, yukarıda da söylediğim gibi, soyut anlam katıyor. Propinquus'un anlamı "yakın", "bitişik", yaklaşmış olan"dır (Ter. Eun. 5, 5, 1; Hor. C. 1, 22, 21).

Bu durumda şöyle bir seyir oluşuyor:

Propinquo-are (baba- yakınlaşmak) -> propinquus (oğul- yakınlaşmış/yakın) -> propinquitas (torun- yakınlaşma hali)

Hatta daha eski ataları da bulmak mümkün. Latincede prope zarfı "yakın", "-den uzakta olmayan" manalarındadır (Plaut. Rud. 1, 4, 10). Bu zarfı en eski ata olarak alırsak seyir şöyle oluyor:

Prope -> propinquo -> propinquus -> propinquitas

Ve torunun torunları olarak modern dillerdeki, bu yapıdan gelen kelimeleri görebilirsiniz:

İng. propinquity, İsp. propincuidad vb.